Niezbędna do życia energia jest pozyskiwana przez organizmy żywe na wiele sposobów. U człowieka dominuje wykorzystywanie w tym celu węglowodanów. Glukoza – sześciowęglowy cukier prosty stanowi substrat oddychania komórkowego tlenowego w niemal wszystkich komórkach organizmu. Niekiedy jednak, z różnych przyczyn, glukoza nie może być wykorzystana przez organizm. Włączane są wtedy inne szlaki metaboliczne prowadzące do uzyskania energii. Jednym z nich jest spalanie tłuszczów co określane jest jako kwasica ketonowa.
Jak powstaje kwasica ketonowa?
Kwasica ketonowa to jedno z głównych powikłań cukrzycy. Najczęściej stanowi konsekwencję cukrzycy typu II, jednak może to dotyczyć także wszystkich pozostałych rodzajów tego schorzenia. W wyniku choroby pomimo prawidłowego poziomu cukru (stężenia glukozy) we krwi, nie może być on wykorzystywany przez komórki. Wynika to z niewrażliwości insulinowych receptorów komórkowych na hormon – insulinę lub w przypadku, gdy tego hormonu jest zbyt mało.
Cukrzyca typu I to choroba, która rozwija się u dzieci i pozostaje z nimi do końca życia. Jest to choroba autoimmunizacyjna. Oznacza to, że organizm wytwarza przeciwciała przeciwko własnym komórkom. W tym przypadku są to immunoglobuliny atakujące komórki beta wysp Langerhansa trzustki. To właśnie one odpowiadają za syntezę i uwalnianie do krwi insuliny.
Wspomniana cukrzyca, ale także alkoholizm oraz głód to długotrwałe stany, które mogą prowadzić do kwasicy ketonowej. Pojedynczych czynników wywołujących tę chorobę metaboliczną jest jednak znacznie więcej.
Czynniki wywołujące kwasicę ketonową
Do kwasicy ketonowej mogą prowadzić niektóre zakażenia wirusowe i bakteryjne. Mogą to być zakażenia dotykające różnych układów np. moczowego czy oddechowego. Również choroby sercowo-naczyniowe mogą wywoływać ten stan. Są to jednak przypadki rzadkie, a należą do nich zawały mięśnia sercowego oraz udary niedokrwienne mózgu.
Jak już zostało wspomniane, w gospodarce węglowodanowej jedną z głównych ról odgrywa insulina wydzielana przez trzustkę. Dlatego też zapalenie trzustki może dawać poważne objawy w tym zakresie. Ostre zapalenie trzustki w większości przypadków jest spowodowane nadużywaniem alkoholu. Pozaalkoholową przyczyną OZT może być także kamica żółciowa lub uszkodzenie mechaniczne.
Kwasicę ketonową mogą także wywoływać niektóre leki. Wśród nich wyróżniamy leki moczopędne takie jak tiazydy oraz acetalozamid, ale także sulfonamidy oraz leki steroidowe.
Niekiedy do zaburzeń gospodarki węglowodanowej może dojść w wyniku zaburzeń hormonalnych. Dotyczy to tych hormonów, które mają wpływ na syntezę lub wydzielanie insuliny do krwioobiegu. Są to hormony wydzielane przez nadnercza takie jak kortyzol i katecholaminy (adrenalina i noradrenalina) oraz hormony tarczycy (tyroksyna i trójjodotyronina).
Jak objawia się kwasica ketonowa?
Wykorzystanie przez komórki organizmu tłuszczów zamiast glukozy do syntezy związków wysokoenergetycznych, prowadzi do wytwarzania ciał ketonowych. Zalicza się do nich aceton, kwas acetylooctowy oraz kwas B-hydroksomasłowy. Na szczególną uwagę zasługuje aceton, który ma zapach zmywacza do paznokci. Ciała ketonowe prowadzą do kwasicy metabolicznej (nieoddechowej). Do objawów kwasicy ketonowej należą:
- oddech o zapachu acetonu
- zmiany skórne (wysypki)
- utrata łaknienia
- nudności i biegunki
- odwodnienie spowodowane poliurią (wielomoczem)
- zburzenia świadomości
- ból w klatce piersiowej
- hiperwentylacja (oddech Kussmaula)
Diagnostyka kwasicy ketonowej
Diagnostyka kwasicy ketonowej nie jest skomplikowana i nie wymaga skomplikowanej aparatury. Nie absorbuje także dużej ilości czasu. W celu rozpoznania kwasicy ketonowej wykonuje się badanie moczu oraz badanie poziomu cukru we krwi. Jeśli jest ono zwiększone i wynosi powyżej 400 mg/dl, może to świadczyć o kwasicy. Na podstawie wyników badań laboratoryjnych, lekarz może także obliczyć tzw. lukę anionową. Jest to różnica między określonymi stężeniami jonów. Niekiedy obserwuje się zaburzenia elektrolitowe oraz wzrost wartości hematokrytu.
Leczenie polega na podaży dożylnej płynów, ale także na podaży insuliny. Ważne jest szybkie rozpoznanie choroby.
